Psychodrama verheldert en behandelt psychische processen die anders vaak moeilijk toegankelijk zijn. Dit gebeurt o.a. door ‘dramatisering’ (cfr. Grieks: drama betekent handeling, verwijzend naar theater), het gebruik van improvisatiespel en het betrekken van het lichaam.
Het psychoanalytisch psychodrama wordt opgevat als een aanpassing van het analytische kader. Zoals in de traditionele kuur zijn er vaste afspraken omtrent de regelmaat (wekelijks of maandelijks), de betaling, de vertrouwelijkheid, de ethiek, enz. Ook hier staan de affectieve, relationele en overdrachtsfenomenen met de dramaturgen centraal, om onbewuste herhalingen en conflicten beter te begrijpen. Maar anders dan in een louter verbale, statische kuur maakt psychodrama gebruik van figuratie- en expressietechnieken om deze interne en relationele conflicten tot uiting te brengen. Ongeacht het type psychodrama worden verbale uitwisselingen afgewisseld met geïmproviseerde speelscènes. De zaal wordt daarbij ingedeeld in een ‘ruimte om te spreken’ en een ‘ruimte om te spelen’. In het ‘psychodrama-spel’ wordt vertrokken vanuit een scenario waarin bondig een situatie en verschillende personages worden ondergebracht (vaak ook objecten, dieren, een gevoel, enz.). Doorheen het spelen, praten, en bewegen werken de verschillende personages vervolgens op elkaar in. Naargelang het gevolgde model komen de psychodramaturgen tussen in de scènes op hun eigen initiatief of op vraag van de patiënt(en).
Bij psychodrama is het essentieel om in het register van de representatie, van het ‘doen alsof’ te blijven. Het is geen theater, maar improvisatie. Het interessante aan deze benadering is het verschil tussen wat men dacht te zullen spelen, en wat er effectief gezegd, gespeeld wordt.
Door het betrekken van het lichaam, de verbeelding, en het ‘doen alsof’ spel, in aanwezigheid van de psychodramaturgen, laat deze benadering een betere herverdeling toe van de affectieve lading en de interne beweging. De verbinding tussen de woorden, het lichaam en het spel laten op deze manier nieuwe, duurzame sporen na. Psychodrama opent een toegang tot percepties, fantasieën, sensaties en associaties die tot dan toe niet gezegd of gevoeld konden worden. In de ruimte van het spel kan de patiënt bij de andere personages figuraties uit zijn eigen psychische wereld die tot dan toe ontoegankelijk waren herkennen. Door de beweging en het plezier van het improvisatiespel kan de psychische immobilisatie zich wat ontspannen binnen een veilig en geruststellend kader.
Verschillende vormen psychoanalytisch psychodrama
Er bestaan twee types psychodrama, naargelang ze in groep of individueel worden aangeboden. Het onderscheid tussen individueel en groepspsychodrama is afhankelijk van het aantal patiënten (één of meerdere), het niveau waarop de interventies van de psychoanalytici zich richten (gericht op de individuele patiënt of op het geheel van de patiëntengroep), en van de aard van het scenario dat gespeeld wordt (voorgesteld door een individuele patiënt of door het geheel van de patiëntengroep).
Indicaties voor psychodrama
Psychodrama kan zich richten zowel naar kinderen, adolescenten als volwassenen. Psychodrama is geschikt als alternatief voor een therapie of een klassieke analyse, maar vaak loopt het parallel aan individueel werk elders. Dit dubbele kader laat toe dat de indrukken, ervaringen en associaties opgeroepen bij de patiënt tijdens psychodrama, kunnen hernomen worden bij de individuele therapeut.
De indicatie voor psychodrama gebeurt niet zozeer op basis van een type pathologie, maar eerder bij moeilijkheden om te symboliseren, te dromen, om ervaringen en innerlijke conflicten om te zetten in woorden. Het is aangewezen bij patiënten die kampen met gevoelens van leegte of verwarring, die klagen over een gebrek aan herinneringen of dromen, die nooit hebben kunnen spelen of fantaseren. Sommigen lijden onder blokkages of voelen zich gealiëneerd. Er kunnen somatische klachten zijn, passages à l’ acte, depressieve gevoelens of inhibities. Vaak zijn deze klachten verbonden met gevoelens van verdriet, of oncontroleerbare agressieve drijfveren, soms gevaarlijk voor het individu en/of zijn omgeving. Wanneer de patiënt gevangen zit in zulke defensieve systemen, wanneer de intensiteit van de angsten of de wreedheid van de onbewuste fantasieën te bedreigend zijn voor een individuele therapeutische relatie, dan is psychodrama een erg interessante benadering. Tot slot is deze benadering bijzonder goed geschikt voor adolescenten die worstelen met de separatie/individuatie problematiek, die in een impasse verkeren, of in een zoektocht naar hun eigen identiteit.