De psychoanalyse is vandaag complexer en rijker geworden. Niet alleen kan ze terugblikken op meer dan 120 jaar theoretische verdieping. Ze is ook niet meer weg te denken uit het maatschappelijk debat. In de loop van de twintigste eeuw is het individu en zijn psychisch leven een belangrijke plaats gaan innemen in de psychiatrie, de geneeskunde meer in het algemeen, het onderwijs, de antropologie, de geschiedschrijving, de sociologie en de meeste culturele expressievormen. De betekenis van oorsprong, van persoonlijke groei en ontwikkeling alsook het effect van trauma hierop zijn vaste waarden geworden. Deze inzichten hebben verschillende vormen aangenomen binnen de wetenschappelijke richtingen die de mens bestuderen. Derhalve lijkt het belangrijk een interdisciplinaire dialoog na te streven waarbij ieders taal en denkkader getoetst wordt.
De huidige maatschappelijke ontwikkelingen die misschien wel een grotere vaart kennen dan het tempo van de psychische verwerking toelaat, verplichten de psychoanalyse ook belangstelling te tonen voor technologische, ecologische en economische veranderingen. De mens blijft immers ook voor de psychoanalytici van vandaag centraal staan en de wijze waarop deze evoluties een impact hebben op zijn psychische beleving maakt vaak een belangrijk deel uit van de behandeling. Hoewel de vragen die vandaag aan de psychoanalyse gesteld worden niet meer dezelfde zijn als deze in de beginjaren, wordt er ook nu steeds gezocht naar het bewerken van een psychische ruimte, een kader waarbinnen gedacht, gevoeld en geleefd kan worden. Daartoe werden andere analytische praktijkvormen ontwikkeld die, naast de klassieke kuur op de divan, door vrijwel alle psychoanalytici worden beoefend. De psychoanalytische benadering heeft een niet meer weg te denken plaats verworven in het veld van de geestelijke gezondheidszorg al roept ze ook veel vragen op in de huidige tijdsgeest van onmiddellijke antwoorden en oplossingen.
Net zoals in het begin van de psychoanalyse, is ook vandaag psychoanalyticus worden een uitdaging daar de behandelwijze waarin men gevormd wordt een eigen, authentieke analyse-ervaring veronderstelt. Deze vraagt immers tijd en inzet. Daarnaast is een open blik op maatschappelijke thema’s die nu aan de orde zijn vereist en kan psychoanalyse niet meer alleen in de spreekkamer beoefend worden. De nieuwere theoretische inzichten die de leer van Freud verder brachten hebben tegelijk de weg gebaand om de hedendaagse psychopathologie te kunnen behandelen. Deze theoretische vernieuwingen waren reeds vervat in de vroege teksten en conceptualisaties, maar ze hebben zich door de tijd heen meer kunnen ontplooien. Denken we maar aan de huidige literatuur betreffende psychosomatische aandoeningen, oorlog en trauma, gender en seksualiteit, arbeid gebonden psychisch lijden enz. die vandaag beter begrepen worden en deel uitmaken van het therapeutisch werk van de psychoanalyticus.
Enkele post-Freudiaanse auteurs die een belangrijke stempel hebben gedrukt op het psychoanalytische gedachtegoed van onze Belgische Vereniging voor Psychoanalyse zijn onder meer: Melanie Klein, Wilfred Bion, Donald Winnicott, André Green, René Roussillon, René Kaës, Joyce MacDougall, Donald Meltzer, Piera Aulagnier, Jean Laplanche, Christophe Dejours,…vertegenwoordigers uit de Franse en de Angelsaksische psychoanalytische literatuur.
Het politieke klimaat aan het begin van de eenentwintigste eeuw stelt andere prioriteiten aan de organisatie en filosofie van de geestelijke gezondheidszorg dan deze die de psychoanalyse vooropstelt: zo worden meer kwantitatieve, normatieve en operationele parameters gehanteerd om een ideaal behandelmodel van psychisch lijden te ontwikkelen. Deze zijn vaak niet geschikt om de tijd te garanderen die nodig is voor verwerking en psychische integratie van pijnlijke levenservaringen, daar deze steeds ook door de onbewuste en tijdloze logica van elk individu bepaald worden.
Hulpverleners, vandaag werkzaam in de geestelijke gezondheidszorg, zijn zodoende vaak gevat in een paradoxale situatie die het hen niet gemakkelijk maakt de vereiste psychische hulp te bieden.
Derhalve hebben de psychoanalyse en haar praktijkvormen nét zoals in de beginjaren na haar ontdekking ook vandaag een belangrijke rol te spelen in het verdedigen van het recht op een gepaste behandeling van psychisch lijden en meer algemeen in het deelnemen aan beschouwingen over het individu in zijn maatschappelijke context.